W dniu 24 lutego 2022 r. wojska rosyjskie dokonały inwazji na Ukrainę, co spowodowało destabilizację sytuacji geopolitycznej na świecie. Okoliczności, związane z toczącym się konfliktem zbrojnym, mają charakter dynamiczny i nieprzewidywalny, a jednocześnie potencjalnie narastający (którego rozmiaru nie da się w obecnej sytuacji przewidzieć, ani mu zapobiec, nawet przy dołożeniu najwyższej staranności przez kontrahentów).
Zaistniała sytuacja bez wątpienia wpływa na gospodarkę oraz warunki realizacji kontraktów, w tym zawartych w reżimie zamówień publicznych. Przykładowo, na skutek zarządzonej przez władze ukraińskie mobilizacji część zatrudnionych w Polsce ukraińskich pracowników zrezygnowała z pracy, wzrost cen surowców i żywności oraz przerwane łańcuchy dostaw utrudniły lub uniemożliwiły dostęp do produktów, a podwykonawcy i dostawcy z Ukrainy i Rosji z uwagi na działania wojenne utracili możliwość prowadzenia działalności operacyjnej.
W sytuacji, gdy toczące się działania wojenne uniemożliwiają lub utrudniają wywiązanie się z obowiązków umownych, wskazane jest powołanie się na okoliczność siły wyższej. Większość umów zawiera klauzule siły wyższej. Zwykle przyjmuje się, że wojna stanowi przypadek siły wyższej- jest to bowiem zdarzenie zewnętrzne, niemożliwe (lub prawie niemożliwe) do przewidzenia, którego skutkom nie można zapobiec. Aby dane zdarzenie mogło być uznane za siłę wyższą, musi ono wpływać na realizację umowy- uniemożliwiać ją lub utrudniać.
W pierwszej kolejności należy ustalić, czy umowa określa prawo polskie jako prawo właściwe dla kontraktu. Następnie należy przeanalizować zawarty kontrakt pod kątem regulacji związanych z siłą wyższą- jak określona została definicja siły wyższej i jej skutki. Często umowa określa wymóg zawiadomienia o jej wystąpieniu w odpowiednim terminie, pod rygorem utraty powoływania się na to zdarzenie- wtedy należy zadbać o dotrzymanie tego terminu. Umowa może też regulować kwestie odpowiedzialności kontrahenta, mającego siedzibę za granicą (w Ukrainie lub w Rosji).
Jeżeli ze względu na siłę wyższą strona nie mogła wywiązać się ze swoich zobowiązań, będzie mogła uniknąć odpowiedzialności, np. za opóźnienie w realizacji robót budowlanych lub dostaw. Należy jednak udowodnić, że wojna rzeczywiście wpłynęła na brak możliwości wykonania obowiązków- nie wystarczy ogólne powołanie się na wystąpienie siły wyższej.
Jeżeli w umowie nie ma postanowień dotyczących siły wyższej, to możliwe jest powołanie się na ogólne przepisy prawa. Zgodnie z art. 471 k.c. dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Można powoływać się więc na siłę wyższą jako na okoliczność wyłączającą odpowiedzialność dłużnika także wówczas, gdy umowa nie posługuje się pojęciem siły wyższej. Zatem nawet brak klauzuli dotyczącej siły wyższej nie musi oznaczać, ze można pociągnąć kontrahenta do odpowiedzialności (np. gdy zastosowanie znajdzie art. 475 k.c.).
Często okoliczność siły wyższej stanowić będzie także przesłankę zmiany postanowień umowy, np. poprzez przedłużenie terminów wiążących strony, czy zmianę wysokości wynagrodzenia. W tym zakresie strony powinny współdziałać, by doprowadzić do możliwości zakończenia realizacji umowy, mimo zmienionych warunków.
We wszystkich sprawach, budzących wątpliwości, zachęcamy do kontaktu z kancelarią prawną, która po analizie umowy ustali możliwości dalszego działania i najbardziej odpowiednie dalsze kroki prawne.