Zamówienia publiczne nierzadko dotyczą wytworów ludzkiego umysłu, które można zakwalifikować jako utwory chronione na podstawie prawa autorskiego (przede wszystkim z uwagi na treść art. 1 pr. aut.). Tym samym w treści umowy w sprawie udzielenia zamówienia publicznego powinny znaleźć się postanowienia regulujące zarówno osobiste, jak i majątkowe prawa autorskie do utworów objętych umową. Tego typu uregulowania są korzystne nie tylko dla zamawiających, którzy zapewniają sobie możliwość korzystania z utworów, a tym samym wykorzystywanie zrealizowanego zamówienia publicznego. Wykonawcy również są beneficjentami tego typu postanowień, ponieważ gwarantują sobie uregulowanie swoich praw autorskich, dzięki czemu panują nad życiem utworu po jego stworzeniu. W opracowaniu przyjęto, że Wykonawca jest Twórcą utworu, niemniej należy pamiętać, że sytuacja osobowa może być inna (np. może występować współautorstwo) – w takim przypadku Wykonawca powinien zapewnić sobie odpowiedni zakres uprawnień prawnoautorskich, aby skutecznie zawrzeć umowę w sprawie udzielenia zamówienia publicznego w myśl zasady – nikt nie może przenieść na drugą osobę więcej praw, niż sam ma.
Rodzaje umów prawnoautorskich
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych w art. 41 wymienia dwie umowy prawnoautorskie, które regulują status autorskich praw majątkowych do utworu chronionego: umowę o przeniesienie autorskich praw majątkowych oraz licencję (inaczej: umowa o korzystanie z utworu).
Umowa o przeniesienia autorskich praw majątkowych powoduje, że prawa te przechodzą na nabywcę (zamawiającego) z jednoczesnym wyzbyciem się ich przez zbywcę (Wykonawcę). Powoduje to, że w zakresie określonych w umowie polach eksploatacji – zbywca nie może już korzystać ze stworzonego przez siebie utworu (art. 64 pr. aut.). Jednakże umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych nie dotyczy ich przeniesienia „w całości”, a jedynie w zakresie wskazanych przez strony pól eksploatacji (art. 41 ust. 2 pr. aut.). Odpowiednie wyodrębnienie tych pól należy do samych stron, które w tym zakresie powinny wyjątkowo szczegółowo rozpatrzyć sytuację utworu będącego przedmiotem postanowień umowy prawnoautorskiej pod kątem jego rzeczywistego wykorzystywania zarówno przez zamawiającego, jak i Wykonawcę. Twórca (Wykonawca) zachowa wyłączne prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego, jeżeli nie określono tego w treści umowy przenoszącej majątkowe prawa autorskie (art. 46 pr. aut.). Kluczowym zagadnieniem, które musi zostać uregulowane wprost w umowie, jest kwestia wynagrodzenia za przeniesienie autorskich praw majątkowych, przy braku takich postanowień – twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia (art. 43 pr. aut. – tak samo w przypadku licencji).
Umowa licencyjna jest umową domyślną, którą przyjmuje się za zawartą w przypadku braku wyraźnego postanowienia o przeniesieniu prawa (art. 65 pr. aut.). W orzecznictwie przyjmuje się jednocześnie, że reguła interpretacyjna przewidziana w art. 65 pr. aut, wyrażająca domniemanie licencji, może zostać obalona przez kontrahenta umownego na zasadach wynikających z KC (ogólnych zasad wykładni oświadczeń woli i umów oraz braniu pod rozwagę przede wszystkim zgodnego zamiaru stron i celu umowy m.in. zob. wyr. SN z 25.5.2017 r., II CSK 531/16, Legalis, wyr. SA w Białymstoku z 19.5.2017 r., I ACa 1016/16, Legalis; wyr. SA w Warszawie z 29.8.2017 r., VI ACa 600/16, Legalis; wyr. SN z 15.11.2012 r., V CSK 545/11, Legalis, z glosą A. Pązika, Lex/el 2014; wyr. SA w Poznaniu z 27.11.2013 r., I ACa 852/13, Legalis). Ten typ umowy uprawnia do korzystania z utworu na określonych polach eksploatacji, jednak nie pozbawia twórcy majątkowych praw autorskich w zakresie objętym licencją (art. 67 ust. 1 pr. aut.). Umowa licencyjna występuje w dwóch odmianach. Licencja wyłączna zastrzega wyłączność korzystania przez podmiot upoważniony do korzystania (zamawiającego), dzięki czemu upoważniony gwarantuje sobie brak występowania innych podmiotów upoważnionych w zakresie licencji, którą uzyskał (art. 67 ust. 2 pr. aut.). Drugim rodzajem jest licencja niewyłączna, która umożliwia twórcy udzielanie wielu licencji o tożsamym zakresie (art. 67 ust. 2 pr. aut.). W zakresie umowy licencyjnej trzeba zwrócić uwagę na dwie sytuacje, które mogą wystąpić w przypadku braku stosownych postanowień umownych. Licencjobiorca (zamawiający) nie może upoważnić innej osoby do korzystania z utworu w zakresie uzyskanej licencji (art. 67 ust. 3 pr. aut.). W przypadku licencji wyłącznej uprawniony może dochodzić wszelkich roszczeń z tytułu naruszenia majątkowych praw autorskich, jednakże jedynie w zakresie objętym umową (art. 67 ust. 4 pr. aut.).
Przy tworzeniu postanowień umownych w zakresie prawa autorskiego należy zwrócić baczną uwagę, że umowa nie może dotyczyć wszystkich utworów lub wszystkich utworów określonego rodzaju tego samego twórcy mających powstać w przyszłości (art. 41 ust. 3 pr. aut.). Dlatego też, jeżeli jakieś utwory mają powstać po podpisaniu umowy w sprawie udzielenia zamówienia publicznego – należy w tym zakresie stworzyć szczególny model postępowania np. poprzez procedurę przyjęcia utworu. Ponadto umowy prawnoautorskie obejmują pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione, dlatego nie można zastosować sformułowania „na wszystkich polach eksploatacji” lub „na wszystkich polach eksploatacji znanych stronom w dniu zawarcia umowy”. W tym zakresie można posiłkować się regulacją art. 50 pr. aut.
Jaką umowę wybrać?
Odpowiedź jest prosta. Taką, która najpełniej zrealizuje interesy obydwu stron umowy w sprawie zamówienia publicznego.
Swego czasu Urząd Zamówień Publicznych rekomendował przenoszenie majątkowych praw autorskich (por. np. Udzielanie Zamówień Publicznych na Systemy Informatyczne Rekomendacje, Urząd Zamówień Publicznych 2009, s. 6, https://www.uzp.gov.pl/__data/assets/pdf_file/0025/27574/Rekomendacje_UZP20ws._zamowiec584_na_systemy_informatyczne.pdf). Taki też sposób postępowania przyjął się wśród zamawiających, nawet pomimo tego, że później opracowania przygotowywane dla Urzędu sugerowały konieczność elastycznego podejścia do kwestii praw autorskich (por. np. X. Konarski, J. Byrski, P. Wasilewski, D. Karwala, Obszar zobowiązań dotyczących realizacji umowy IT [w:] Analiza Dobrych Praktyk w Zakresie Realizacji Umów IT, ze Szczególnym Uwzględnieniem Specyfiki Projektów Informatycznych 7 Osi Priorytetowej PO IG, Urząd Zamówień Publicznych 2015. s. 12, https://www.uzp.gov.pl/__data/assets/pdf_file/0016/24244/Analiza_dobrych_praktyk_w_zakresie_realizacji_umow_IT.pdf).
Jak w takim razie wybrać odpowiednią umowę? Najlepiej, aby osoba opracowująca umowę w sprawie zamówienia publicznego dokonała audytu w zakresie własności intelektualnej. Taki audyt powinien odpowiadać m.in. na następujące pytania zamawiającego:
- Jaki jest typ utworu?
- Jak długo będę korzystać z utworu?
- Czy utwór będzie wykorzystywany przeze mnie po zakończeniu zamówienia publicznego?
- W jakim zakresie terytorialnym będę korzystać z utworu?
- W jakim zakresie technicznym będę korzystać z utworu?
- Czy utwór jest tworzony jako dedykowany dla mnie, czy też korzysta z niego więcej podmiotów?
- Czy istnieje potrzeba, aby wykluczyć możliwość upoważnienia innych podmiotów do korzystania z utworu?
- Jakie posiadam fundusze na uregulowanie sytuacji z prawami autorskimi?
Odpowiedź na te pytania powinna uzyskać profil transakcji prawnoautorskiej zbliżony do jednego z typów umów uregulowanych w ustawie. Przede wszystkim należy wykluczyć dążenie do zawarcia umowy przenoszącej autorskie prawa majątkowe, co często może prowadzić, zwłaszcza przy okazji zamówień publicznych związanych z IT, do przedstawienia niemożliwych do uregulowania cen (np. w przypadku przeniesienia autorskich praw majątkowych do Microsoft Azure), jeżeli jakikolwiek podmiot z branży technologicznej uznałby takie zamówienie publiczne za poważne.
A co z osobistymi prawami autorskimi?
Powyższe fragmenty opierają się o uregulowanie sytuacji autorskich praw majątkowych do utworu. Co jednak z prawami osobistymi, które również posiada twórca?
W tym przypadku nie można objąć tego typu wiązki uprawnień umową o przeniesie praw autorskich lub umową licencji, ponieważ autorskie prawa osobiste są nieograniczone w czasie, niezbywalne i nieprzenaszalne (art. 16 pr. aut.).
Doktryna prawa autorskiego, jak i praktyka – wypracowały model pozwalający na uregulowanie sytuacji autorskich praw osobistych. Twórca może się bowiem zobowiązać do niewykonywania wybranych praw w stosunku do oznaczonych podmiotów (w zakresie zamówienia publicznego przede wszystkim będzie do zamawiający). Należy jednak zaznaczyć, że wyłącznie wybrane prawa osobiste mogą zostać objęte takim zobowiązaniem, co wyklucza postanowienie dotyczące „wszystkich autorskich praw osobistych przysługujących twórcy”.
Podsumowanie
Prawo autorskie jest często obecne w zamówieniach publicznych, które niejednokrotnie obejmują swoim zasięgiem utwory chronione na gruncie prawa autorskiego. Sytuację praw autorskich majątkowych należy uregulować. Trzeba tego dokonać poprzez skorzystanie ze wskazanych w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych typów umów prawnoautorskich.
Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych pozbawia twórcę uregulowanej w umowie wiązki uprawnień na rzecz podmiotu, na którego prawa zostają przeniesione. Licencja pozostawia uprawnienia przy twórcy, upoważniając drugą stronę umowy do korzystania z utworu w sposób wyłączny (brak możliwości udzielenia przez twórcę innych, tożsamych licencji) lub niewyłączny (możliwość udzielenia przez twórcę innych, tożsamych licencji). Decyzja w tym zakresie należy do stron (zwłaszcza do zamawiającego, który określa wszelkie warunki zamówienia publicznego), jednak powinna ona zostać poparta przeprowadzeniem stosownego audytu.
Autorskie prawa osobiste są niezbywalne i nieprzenaszalne, jednakże strona może zobowiązać się do niewykonywania wybranych praw względem oznaczonych podmiotów.
Uregulowanie sytuacji z prawami autorskimi jest jednym z zagadnień, które charakteryzuje profesjonalne przetargi.